„Dzisiaj narysujemy śmierć” Wojciech Tochman

Wydawnictwo: Czarne, 2010

Oprawa: twarda

Ilość stron: 152

Moja ocena: 6/6

*****

Do niedawna nie miałam okazji poznać reportaży pisanych przez jednego z najbardziej znanych twórców reportaży, czyli przez Wojciecha Tochmana. Teraz już rozumiem skąd się biorą te wszystkie okrzyki zdumienia i zachwyty nad kunsztem pisarskim. I popieram je całym sercem, mimo tego, że autor jest bezkompromisowy i pisze tak, że czytanie boli…  Nie umiem jednak napisać „profesjonalnej” recenzji tej jakże ważnej i bardzo dobrze napisanej książki, będzie to więc garść luźnych przemyśleń z nią związanych. Z góry przepraszam, jeżeli wyjdzie chaotycznie i długo, ale poruszyła mnie ona bardzo i – mimo, że upłynęło sporo dni od jej przeczytania – ciągle jestem pod jej wrażeniem.

O ile dobrze pamiętam, to jakieś wiadomości o ludobójstwie w Rwandzie widziałam już w telewizji w czasie, w którym to się działo. Oraz oczywiście już później, kiedy wszelkie komisje rożnej maści zaczęły dochodzić tego, co tam się wydarzyło i pojawiła się nowa fala zainteresowania medialnego. Było to dla mnie wstrząsające, ale wtedy jeszcze niezbyt interesujące.

Jednak traf chciał, że obejrzałam film o tych wydarzeniach – „Hotel Ruanda”. Niesamowity, momentami odbierał mi dech. Niedawno czytałam książkę „Sto dni” Lukasa Bärfussa (TUTAJ). A jakiś czas wcześniej zaczęłam czytać to i owo o tej niesamowitej masakrze i próbowałam zrozumieć, co nawaliło, jak mogło się coś takiego przydarzyć. Jak mogło dojść do tego, że w jednym kraju jedna grupa społeczna w ciągu 100 dni wymordowała milion przedstawicieli drugiej grupy społecznej. A to wszystko przy przyzwoleniu i pomocy rządu, ze wsparciem różnych krajów z całego świata, a przy właściwie biernej obserwacji pozostałych.  I nie mówimy o zamierzchłych wydarzeniach, o nie! Przecież to był rok 1994, koniec XX wieku! Gdy wpiszecie w Google „ludobójstwo w Rwandzie” zobaczycie tysiące przeraźliwych zdjęć dokumentujących te wydarzenia, bo przecież to jedna z największych masakr, które odbyły się tak niedawno! I cały czas chodzi mi teraz po głowie kilka pytań – dlaczego to się wydarzyło? Dlaczego niektóre kraje (nawet europejskie) pomagały w trenowaniu zabójców, dostarczaniu broni? Dlaczego tylko obserwowaliśmy te mordy, a właściwie nic nie zrobiliśmy? Dlaczego tak łatwo kraje europejskie dzięki którym powstała tak wyraźna segregacja i nienawiść udały, że nie wiedzą o co chodzi? Przerażające… Do tego dochodzą inne pytania – dlaczego Hutu zrobili to Tutsi? Dlaczego sąsiedzi zabijali sąsiadów, a członkowie rodzin występowali przeciwko sobie? Dlaczego bez mrugnięcia okiem mordowano wszystkich, bo mieli w dowodzie „Tutsi”, albo wyglądali „nie tak”? Skąd się w ludziach bierze taka nienawiść pochodząca z małych spraw? Dlaczego ktoś postanawia zabić kogokolwiek?

W swojej książce Wojciech Tochman próbuje z jednej strony zanalizować, co się stało i dlaczego, z drugiej strony poznać funkcjonowania umysłu ludzkiego i społeczeństwa, sytuację, która do tego ludobójstwa doprowadziła. Spotyka się z ofiarami, mordercami, świadkami wydarzeń. Opisuje miejsca rzezi, muzea i pomniki upamiętniające zagładę. Ale pisze też o próbach zapomnienia o tej tragedii, o próbach dalszego życia razem, znalezienia sensu w życiu. Język jest surowy, oszczędny, podkreśla sytuacje opisywane w książce.

Nie umiem o tym pisać, zbyt jest to bolesne i niezrozumiałe. Po przeczytaniu pierwszych dziesięcu stron musiałam książkę odłożyć do następnego dnia, nie potrafiłam czytać dalej. Potem udało mi się do niej wrócić, ale dawkowałam sobie ją małym porcjami. Bo jak tu czytać o rządzie kupującym tysiące maczet, z wyprzedzeniem planujący rzeź mieszkańców własnego kraju? Albo o części z misjonarzy, którzy zamiast ratować i pomagać sami zarzynali bezbronnych? O dzieciach mordowanych na oczach matek? O córkach gwałconych na oczach babek kawałkiem drewna? O odrzuceniu ofiary gwałtu, której mimo wszystko udało się przeżyć, poza nawias społeczeństwa? O Rwandzie, która kilkanaście lat po ludobójstwie jest przeraźliwie biednym i zniszczonym kraju?

Chorych nie leczą lekarze. W ośrodkach zdrowia zwykle ich nie ma. Są pielęgniarki, jedna na trzy tysiące mieszkańców. Lekarze pracują w nielicznych szpitalach. Nie ma wśród nich wielu specjalistów. W całym kraju jest jeden laryngolog. Operacje kardiologiczne i onkologiczne przeprowadza się jedynie za granicą. Z braku pieniędzy zwykle nie wykonuje się ich wcale. Dentyści? Jest kilkunastu, zwykle nie mają sprzętu ani preparatów koniecznych do pracy.

W książce omawiane są różne opinie. Również taka, że przed przybyciem „oświeconych” białych trzy grupy społeczne funkcjonowały razem – nie na równych zasadach, ale każdy te zasady znał, rozumiał, nie było ślepej nienawiści między grupami. Mało tego – każdy miał szansę „przejść” z jednej grupy do drugiej. Czy to przez małżeństwo, czy przez inny przypadek. Jednak z nadejściem europejczyków pojawiły się jednak dowody osobiste, w których zaczęto umieszczać informację kto do jakiej grupy należy. A na dodatek biali przez lata faworyzowali jedną z grup, bo:

Ktoś, kto jest wysoki i piękny, nie może być czarny. Spostrzeżenia białego – jak sądzą niektórzy w dzisiejszej Rwandzie – były początkiem tego, co niewyobrażalne. Były jądrem rasizmu.

Nie umiem tego zrozumieć, ale jednocześnie chcę wiedzieć. Chcę wiedzieć, co dookoła mnie się działo i dzieje. Chcę wiedzieć do czego – w sensie pozytywnym i negatywnym są zdolni ludzie mnie otaczający. I dlatego dalej będę czytała reportaże i starała się poznać ten świat również dzięki temu środkowi przekazu. A Was – z powodu mej niemożności opisania tego reportażu pióra znakomitego autora – zostawię z garścią cytatów i mym podsumowaniem…

– Ścięli nas wszystkich – usłyszeli wreszcie. – Sąsiedzi. Mamę, tatę, braci też, i siostry. Było nas dziesięcioro. Jeszcze babcię, ciotkę i jej dzieci, wszystkich ośmioro. Leżałem pod nimi chyba tydzień. Bez ruchu, powietrza, wody. Piłem sok, który z nich wypływał.

*****

Bo zdarzało się u nas i tak, że dorastający chłopcy na rozkaz morderców gwałcili swoje matki. Ścinali syna, kiedy penetrował ciało tej, która dała mu życie.

*****

Choroba (AIDS – dopisek własny) zaatakowała kilka dni potem. Pożegnałam się z synem. Zakonnica obiecała, że się nim zajmie. Była jak Matka Boska. Tyle że zgwałcona.

*****

– Tu jest grób.

– Tu znosiliśmy ciała. Przez cały dzień. Ślizgałem się na mózgach. Bezcześciłem te zwłoki. Rzygałem na nie. Nie było wyjścia.

Moim zdaniem należy o tym wiedzieć. Nie możemy udawać, że dookoła nas nic się nie dzieje. Musimy się uczyć z historii naszego rodzaju. Uczmy się i mądrzejmy, dojrzewajmy, by takie masakry już się nie zdarzały… Przeczytajcie.

PS. Wybrałam mniej masakryczne zdjęcia, przy okazji niestety oglądając chociażby pobieżnie masę innych. Jeżeli są dla Was zbyt mocne – przepraszam.